16 dekabr tarixində İnnovasiya və Rəqəmsal İnkişaf Agentliyində mətbuat nümayəndələrinin iştirak etdiyi “İlin yekunları” mövzusunda mətbuat konfransı təşkil olundu. Agentliyin rəhbəri İnarə Vəliyeva 2022-ci ildə görülən işlər, 2023-cü il üçün planlar və eyni zamanda restrukturizasiyadan irəli gələn yeniliklər, o cümlədən yeni nizamnaməyə əsasən, agentliyin əsas vəzifə və öhdəlikləri barəsində tədbir iştirakçılarını ətraflı məlumatlandırıb.
İnarə Vəliyeva öz nitqinə Azərbaycanı regionda həm rəqəmsal idarəetmə sahəsində, həm də texniki sahibkarlıq sahəsində liderə çevirməyin vacib olduğunu əsas gətirərək başlayıb. Bu məqsədə çatmaq üçün də beynəlxalq tərəfdaşlarla birlikdə “Rəqəmsal inkişaf nədir?” və “Bunun üçün nə etməliyik?” mövzuları üzərində işlər aparıldığı qeyd olunub. Nəticə etibarilə rəqəmsal inkişafın 5 istiqamət üzrə baş verdiyi müəyyənləşdirilib:
- Hökumət
- İnfrastruktur
- Biznes
- Cəmiyyət
- Ekosistem
Rəqəmsal inkişafın 5 istiqaməti üzrə baş verənlərin isə 4 prinsipə əsaslanaraq həyata keçirilməsi planlaşdırılır. İlk prinsip bütün bunların uzunmüddətli dövrdə nəticəyə gələcəyini anlamaqdan keçir. Yəni yaradılacaq infrastrukturun təməlinin güclü formalaşdırılmasında zaman tələb olunsa da uzunmüddət özü-özünün dayağını qoruyacaq şəkildə rəqəmsal inkişaf həyata keçirilməlidir.
İkinci prinsip əlaqələndirici koordinatorluluqdur ki, agentlik dövlət qurumları ilə ekosistem arasında bir əlaqə və ya körpü rolu oynamaq üçün vacib bir oyunçu rolunu oynayır. Uyğun olaraq tərəfləri bir-birinə bağlamaq və lazımi əlaqələrin yaranmasına diqqət edir.
Üçüncü prinsip isə nəticə yönümlülükdür ki, meyarlar təyin olunur və həmin meyarlar əsasında müəyyən məsuliyyətlər dərk edilir. Nəticədə vergi ödəyicilərinin pulu xərclənir və kimlərə xərclənirsə, onlar da bu məsuliyyəti tam dərk etməli və düzgün nəticə verməlidirlər. İnarə Vəliyeva qeyd edir ki, Agentlik olaraq meyarları eyni zamanda özümüz üçün də təmin edirik və hamıya bərabər imkanlar yaratmaq, şəffaflıq tərəfdarıyıq.
Dördüncü prinsip isə rəqəmsal inkişafın 5 istiqaməti üzrə dayanıqlılıqdır. Bəlkə də 3 il sonra Agentlik mövcud olmayıb “körpü” qırıldıqda yaradılan ekosistem “hava” ilə bir-birinə bağlı qalıb ölkədə öz dayanıqlı vəziyyətini qorumağı bacarmalıdır. Yəni əsas məqsəd 5 rəqəmsal inkişafın 5 istiqaməti üzrə agentlikdən aslı olmayan və uzunömürlü təməlin formalaşdırılmasıdır.
Rəqəmsal Hökümət nədir və bu istiqamətdə hansı işlər görülüb?
İlk növbədə müəyyən strateji sənədlərin hazırlanmasına başlanılıb. Rəqəmsal inkişafın 5 istiqaməti üzrə 26 prioritet istiqamət artıq müəyyənləşib və layihələr müəyyən olunub ki, birinci ildə və sonrakı illərdə hansı işlər görüləcək əvvəlcədən layihələndirilib. Bununla bağlı “Dünya ilə rəqəmsal transformasiya strategiyası” və DATA idarə edilməsi mövzusunda işlər aparılır. Dəqiq araşdırmalar artıq seçilib və rəqəmsal inkişaf, rəqəmsal hökümətin tətbiq sahələri üçün şirkətlər seçilir. Paralel olaraq milli intellekt strategiyası üzərində çalışılır. Nazirliyin nəznində yaradılmış süni intellekt laboratoriyası rəqəmsal inkişaf üzrə fəaliyyət göstərir, həmçinin Türkiyə Rəqəmsal Transformasiya ofisinin təcrübələrindən istifadə edilərək strateji sənədlərin 2023-cü ildə hazır olması planlaşdırılır.
İnarə Vəliyeva qeyd edir ki, bəzi dövlət qurumları rəqəmsal transformasiya inkişafı üzərinə bəzən heç getməyiblər və ya çox az təşəbbüs göstəriblər. Ona görə də ümumi məqsədləri nəzərə alaraq rəqəmsal hökumət formalaşdırılmasında Agentlik olaraq dövlət qurumlarının da inkişaf strategiyasına dəstək göstərilməkdədir.
Rəqəmsal İnfrastruktur
Bu mövzuda süni intellekt laboratoriyasının Azdocx.az layihəsindən və xüsusilə süni intellektə əsaslanan vahid məhkəmə sistemindən bəhs edilib. Azdocx layihəsi Azərbaycan dilində yazıların şəkil, docx, PDF faylları arasında çevrilməsinə yarayan bir platformadır. Vahid məhkəmə sistemi isə tarixən bazalaşdırılmış məhkəmə müraciətlərinin analizi ilə öyrədilmiş süni intellekt sistemidir ki, hakimlər üçün kömək məqsədi daşıyıb proseslərin gedişatını asanlaşdırmalıdır.
Bundan sonra digər bir diqqət çəkən məqam isə dövlət mobil tətbiqlərinə internet paketi olmadan giriş etmə ilə bağlı olub. Azercell şirkəti ilə aparılan pilot layihə uğurla sınaqdan keçsə dövlətə məxsus mobil tətbiqlərdə 2023-cü ildən internet paketi olmadan xidmətlərin, ödənişlərin və.s həyata keçirilməsi mümkün olacaq. Pilot mərhələ tamamlandıqda isə bütün mobil operatorlarda bu yenilik aktivləşdiriləcək.
Mətbuat konfransında bu hissədən sonra hökumət buludunun yaradılmasından bəhs edildi. Bu il ərzində 26 dövlət qurumunun hökümət buluduna keçirildiyi bildirildi və növbəti ildə də 22 qurumun hökumət buludu üzərindən vahidləşdirilməsi nəzərdə tutulub. Hökumət buludunun üstünlüyü ondan ibarətdir ki, ilk növbədə müəyyən edilmiş standartlara görə effektiv formada bulud xidməti infrastrukturu qurulub və bu kimi rəqəmsal servislərdən istifadə daha səmərəli qiymətə əldə olunur. Lakin İnarə Vəliyeva da bildirib ki, belə imkanlar mövcud olsa belə bu gün ölkədəki bir çox qurumda bu tip həllərdən istifadə həcmi istənilən səviyyədə deyil. Eyni zamanda geniş zolaqlı internet mövzusuna da konfrans daxilində toxunulub və 2024-cü ilin sonuna qədər ölkədə orta sürətin 24mbps olacağı deyilib. Bunun da doğruluğunu bizə zaman göstərəcək.
Rəqəmsal Biznes
Rəqəmsal infrastruktur mövzusu da bu aspektdən yavaş-yavaş başa çatdıqdan sonra, konfrans rəqəmsal biznes istiqamətində irəliləməyə başlayıb. Rəqəmsal biznes üzrə 12 istiqamət müəyyənləşdirilib və beynəlxalq təcrübəyə əsasən ən uyğun, lazımi istiqamətlər seçilib. 2023-cü ilin ilk üç ayı ərzində 3 istiqamət üzrə pilot başlayacaq. Bunlardan ən əsası ictimai nəqliyyatla bağlı olan həllər və süni intellekt ilə vətəndaş müraciətlərinin təhlili ilə bağlıdır.
Süni intellekt ilə vətəndaş müraciəti həlləri mövzusu çox vacibdir. Çünki, təkcə dövlətin yox özəl şirkətlərin də böyük məbləğ ayırdığı mövzu müştəri xidmətlərində süni intellekt həlləridir. Ona görə də rəsmi məktublar, elektron poçtların idarəsi, çağrı mərkəzləri kimi istiqamətlərdə süni intellekt sistemlərinin güclü tətbiqi planlaşdırılır. 80 minə yaxın sənədlə süni intellekt öyrədilib və ilkin mərhələdə lazımi həll ortaya qoymağı bacarır.
Rəqəmsal Cəmiyyət
Rəqəmsal cəmiyyət mövzusuna gəldikdə isə ən önəmli mövzu məhz budur. İnsan kapitalının inkişafı olmayan yerdə, digər mövzuların inkişafından söhbət gedə bilməz. Agentliyin əsas istiqamətlərdən biri “Technest” təqaüd proqramıdır. 2021-2022 akademik tədris ili üzrə 618 nəfər təqaüd qazanmış və məzun olmuşdur. Onlardan 68%-i işlə təmin olunub. Bu istiqamətdə fəaliyyət göstərilən partnyorlarla əsas şərt proqramın sonunda ən az 70% məzunun işlə təmin olunmasıdır. Təlimlər 35 ixtisas üzrə 6 tərəfdaş tərəfindən baş tutub. Sevindirici haldır ki, onlardan 43%-i qadındır.
İnarə Vəliyeva, eyni zamanda süni intellekt laboratoriyası istinadən təlimlərə və süni intellektlə bağlı təcrübə proqramına fərqli ixtisas sahiblərinin gələ biləcəyini bildirib. 3 aydan 6 aya qədər uyğun ilkin baza yaradıldıqdan sonra isə müəyyən təcrübəyə yiyələnən şəxslər bəzi işlərə başlaya bilirlər.
Rəqəmsal cəmiyyətin formalaşdırılması üçün Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi ilə də işlərə başlanılıb. “Rəqəmsal Savadlılığın Ölkədə Ölçülməsi” layihəsi üzrə analizlər aparılır və hal-hazırda xüsusilə elektronlaşmış rəqəmsal xidmətlərdən aktiv istifadə edilməsinin dərəcəsi ölkə üzrə araşdırılır. Agentlik, xüsusilə regionlarda rəqəmsal ekosistem konseptinin güclənməsi üçün tez-tez insanları maarifləndirməyə çalışdlğını bildirir.
Rəqəmsal Ekosistem
Rəqəmsal ekosistem üzrə agentliyin əsas istiqaməti müxtəlif şəkilə əməkdaşlıqların qurulmasıdır. İnarə Vəliyeva İstər yerliləri, istər xarici mühiti bir-biri ilə əlaqəndirməyin ən vacib detal olduğunu bildirib. Belə ki, hansısa bir şirkətə akselerasiya proqramı lazımdırsa və mövzu üzrə (Game, IT və.s) düzgün proqramı baha şəkildə etməyən bir yer axtarılırsa Agentlik bu istiqamətdə kömək edə bilməkdədir.
Eyni zamanda investisiya məsələsi olaraq müəyyən bir layihənin dövlət büdcəsindən 50%-ə qədər və qalan hissəsinin isə özəl sektorlardan investisiyalar hesabına maliyyələşdirilməsi həyata keçirilir. Agentlik bir növ akselerasiya mərkəzi və ya fond olmadığı üçün startaplara birbaşa maliyyə təklif etmir. Ona görə də özəl sektorun bu tip layihələr ilə əlaqələndirilməsi və investorun özəl sektor olmasının vacibliyi burada əsas şərtdir. Agentlik xüsusilə, inkubasiya və akselerasiya proqramları kimi ekosistem oyunçularına dəstək verməklərinin əsas prioritet olduğunu bildirir.
Ekosistem oyunçusu olub və ya olmaq istəyənlər üçün necə dəstək göstərilir?
Burda isə 4 istiqamət formalaşdırılıb. Belə ki, texnologiya şirkətlərinin inkişafı, investisiya ekosisteminə dəstək, texnoloji sahibkarlığın təşviqi, fiziki və rəqəmsal infrastruktur və qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi istiqamətində ekosistem oyunçuları bu istiqamətlər üzrə müəyyənləşdirilir. İnarə Vəliyeva bildirib ki, 2022-ci il ərzində “Açıq Məlumatlar Portalı” vacib rol oynamışdır. Əgər hər hansı bir bir şirkət müəyyən bir məlumatdan istifadə etmək istəyirsə ona maksimal olaraq rahat şəkildə məlumatlar bir portal üzərindən verilə bilər.
Texnologiya şirkətlərinin inkişafı üzrə iki inkubator və akselerasiya proqramına bu il dəstək verilib. Digər bir tərəfdən SUP.VC əməkdaşlığında regionlarda da bənzər proseslərin inkişafına çalışılıb. 60-a yaxın regiona tur təşkil edilib və icra hakimiyyəti, qərarverici orqanlar ilə də görüşlər keçirilərək ehtiyacların nə olduğu, nələr etdikləri və ümumi imkanların nə olduğuna nəzər yetirilib. Eyni zamanda regionlardan gənclər toplanıb “Technest” istiqamətində uğur qazanmağa imkanlar yaradılıb.
Texnoloji sahibkarlığın təşviqi ilə bağlı həm yerli, həm beynəlxalq işlər aparılıb. Ekosistemin xəritələşdirilməsi işlərinə artıq başlanılıb və ekosistemdə kimlər var, nə işlə məşğuldur, ideya və suallarla bağlı kimlərə müraciət edilməsi formalaşdırılıb. Təşviqin bu il ən maraqlı hissələrindən biri “IDDA Awards” olmuşdur.
Rəqəmsal infrastrukturun formalaşdırılmasında relakantlar və immiqrantlar da vacibdir. Silikon Vadisində belə ekosistemi çoxdan olan ölkədə immiqrantlar uğur qazanan layihələrin 50%-lik hissəsinə sahibdir. Bununla da bağlı 5 şirkətlə danışılıb və bu şirkətlərdən 45-dən artıq insan Azərbaycana köçüb. Şirkətlərdən biri hətta rəsmi olaraq Azərbaycanda filial açmaq qərarı verib. Bu istiqamətdə də dəstək göstərilir.
Bu il olan digər bir uğur isə İnnovasiya və Rəqəmsal İnkişaf Agentliyi, “PAŞA Holdinq” Şirkətlər Qrupu və fərdi investorların iştirakı ilə innovasiya ekosisteminin inkişafı üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən “Caucasus Ventures” vençur fondunun yaradılması olmuşdur. Fondun yaradılmasında əsas məqsəd toxum sonrası böyümə və “A” mərhələsində olan startaplara sərmayə yatırmaqdır. Belə ki, sözügedən fondun nizamnamə kapitalı 11.3 milyon manat təşkil edib. “Paşa Holdinq” Şirkətlər Qrupu fonda 5 milyon manat və fərdi sahibkarlar 1.3 milyon manat vəsait ayırmaq haqqında razılığa gəliblər. Eyni zamanda İnnovasiya və Rəqəmsal İnkişaf Agentliyi özəl tərəfdaşların təşəbbüsünə dəstək göstərərək “Caucasus Ventures”-ə əlavə 5 milyon manat vəsait ayırıb. “Caucasus Ventures” 5 il ərzində Azərbaycan, Gürcüstan, Türkiyə, Orta Asiya və Şərqi Avropa ölkələrindən olan startaplara sərmayə yatıracaq.
Qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi istiqamətində isə müəyyən güzəştlər paketi var ki, Milli Məclisin müzakirəsindədir və onun təsdiqlənməsi gözlənilir. Buna həm miqrasiya ilə bağlı məsələlər, həm məcburi sosial ödənişlərlə bağlı güzəştlər, həm vergi və texnoparkların rezidentləri ilə bağlı güzəştlər daxildir.
İnnovasiya və Rəqəmsal İnkişaf Agentliyi "İlin Yekunları" mətbuat konfransının ümumi məzmunu bundan ibarətdir. Daha çox detal barədə məlumat almaq, o cümlədən detalların hər birini İnarə Vəliyevanın nitqindən dinləmək üçün məqalədəki podkastı dinləyə bilərsiniz.