İnternet hal-hazırda insan həyatının böyük bir hissəsidir. Bir çox işlərimizi onlayn görə bilərik. Bir çoxumuz internet şəbəkələrindən alış-veriş, iş və ya təhsil məqsədləri üçün və ya boş vaxtlarımızı keçirmək üçün istifadə edirik. Bu geniş istifadəyə uyğun olaraq internet tədricən inkişaf edir. Web 1.0 kimi tanıdığımız internet şəbəkəsi ilk dəfə 1980-ci illərin sonlarında ortaya çıxdı və nisbətən az sayda istifadəçiyə sahib idi. İnteraktiv internet kimi müəyyən edilən Web 2.0 20 ildən artıqdır ki, istifadə olunur. Maraqla gözlənilən internetin gələcəyi olan Web 3.0 isə, bitcoin dünyası sayəsində son vaxtlar gündəmdədir.
Web 3.0 nədir və o nə iş görür?
2004-cü ildən bəri tez-tez gündəmdə olan Web 3.0 tam ümidimizi kəsməyə başlayanda yenidən gündəmə gəlir. Bizə Web 3.0-ı təkrar xatırladan şey maliyyə dünyası oldu. Ümid edilir ki, Bitcoin və Ethereum kimi kriptovalyutalar interneti yeni təkamülə gətirəcək və bizi Web 3.0-a aparacaq.
World Wide Web yəni WWW kimi tanıdığımız internet şəbəkəsinin dəyişməsi əslində Metaverse ilə kəsişir. Web 2.0-ın yayılmasından sonra bir çox internetin nəhəngi markalar və tətbiqləri ortaya çıxmağa başladı. Google, Twitter, Facebook, YouTube, LinkedIn kimi ağlınıza gələn bütün brendlər Web 2.0 sayəsində inkişaf edib.
İnternetin ikinci təkamül formasının bizə bu qədər yenilik gətirməsi bizi Web 3.0 yolunu müşahidə etməyə sövq edib. Deyə bilərik ki, uzun illərdir gündəmdə olan Web 3.0 nəhayət tamamlanır. Bu yeni internet şəbəkəsi semantik şəbəkə adlanır. Bəs bu nə deməkdir?
Web 1.0 -da agentlər serverlər idi. Kimsə ilə əlaqə saxlamaq üçün bizə server lazım idi. Web 2.0 -da bu serverlər platformalarla əvəz olundu və biz yalnız qeydiyyatdan keçməklə qarşı tərəflə əlaqə saxlaya bildik. Bəs, internet üzərindən vasitəçi olmadan kimsə ilə ünsiyyət qurmaq mümkündürmü sualını verdikdə, Web 3.0 işə düşəcək.
3.0 heç bir vasitəçi olmadan mərkəzləşdirilməmiş əlaqə yaratmağa imkan verəcək. Mərkəzləşdirilməmiş sistemə malik kriptovalyutalar son zamanların əsas mövzususudur.
Web 2.0-da “app” adlanan proqramlar Web 3.0-da dapp (mərkəzləşdirilməmiş proqram) adlanır. Başqa sözlə, internetə baxmaq üçün proqramlar yerinə dapps istifadə olunacaq . Beləliklə, istehsal olunan məzmunun əvəzini yalnız istehsalçı ödəyəcək və aralıq tətbiqlər bundan heç bir qazanc əldə etməyəcək.
Mahnı dinlədiyiniz, xəbər oxuduğunuz və ya hər hansı məzmuna daxil olub faydalandığınız zaman ödəniş tətbiqlərə getməyəcək. Çünki məzmun sahibləri yaratdıqları işi birbaşa istifadəçiyə çatdıracaq və heç bir aralıq vasitəçi olmayacaq. Haqqında danışdığımız mərkəzləşdirilməmiş sistem bunu bacarmağı vəd edir.
Texnologiyanın Metaverse ilə uyğunluğu
Əslində, Metaverse və 3.0 bir-birinə dəstək ola biləcək kifayət qədər uyğun vastilərdir. 3.0 Metaverse üçün infrastruktur ola blər. Metaverse üçün istifadə ediləcək VR cihazların 3.0-a keçidi sürətləndirməsi mümkündür. Açıq mənbə sistemi, etibarlı infrastruktur və yoxlanıla bilən rabitə üsulları təmin edildikdə bu proses asanlıqla həyata keçirilə bilər.
