Superkompüter reytinqi rəsmi olaraq 1992-ci ildən etibarən aparılır. Baxmayaraq ki, ilk Cray-1 adlı superkompüter (Seymur Krey tərəfindən) 1976-cı ildə hazırlanmışdır. Amerikalı mühəndisi “superkompüterlərin atası” adlandırırlar. Onun şirkəti isə “Cray Inc.” adı altında və Hewlett Packard dəstəyi ilə bu günə qədər fəaliyyət göstərir və bazar liderlərindən biridir. Superkompüterlərin performansı Linpack bençmarkı ölçülür. 2017-ci ildən etibarən isə performansın ölçülməsi HPCG bençmarkı ilə aparılır.
2022-ci ildə dünyanın ən güclü superkompüterlərinin hesablama gücü “Flops” ilə ölçülür. Bu dəyər ən sadə formada kompüterin bir saniyədə neçə əməliyyat icra edə bildiyini göstərir. İngilis dilində “Floating Point” sözündən gələn, sürüşən nöqtə ilə hesablama ifadəsini verməkdədir. Adətən adi kompüterlər üçün “MIPS” istifadə olunur. Saniyədə milyonlarla ədədlə ifadə edilən əməliyyatların sayını göstərir. Superkompüterlər yüksək dəqiqlikdə rəqəmlərlə çalışdığı üçün, ən optimal variant “FLOPS” sayılır.
- Saniyədə 1 milyard “FLOPS” performans göstəricisinə (yəni 1 Giga-FLOPS), 1983-cü ildə NEC SX-2 superkompüter modeli çatıb.
- Saniyədə 1 trilyon “FLOPS” nəticə (1 T-FLOPS) 1996-ci ildə ASCİ Red cihazına aiddir.
- 1 Kvadrilyon “FLOPS” göstərici (1 Peta-FLOPS) 2008-ci ildə IBM Roadrunner qurğusuna aiddir.
- 2022-ci ildə isə saniyədə 1 kvintilyon “FLOPS” göstərici artıq real olacaq.
10 – Superkompüter HPC5 DELL
Dell PowerEdge HPC5 superkompüteri İtaliyanın ən böyük neft-qaz şirkəti olan Eni S.p.A-ya məxsusdur (2019-cu il üçün kapitalı- 50 milyard avro). Qurğu özü “Eni” məlumat emal etmə mərkəzində yerləşir. HPC5 modeli düynanın ən güclü və stabil superkompüter sistemlərindən biridir. Əsasən yeni enerji mənbələrinin araşdırılması üçün istifadə olunur.
HPC5 DELL superkompüterinin performans göstəricisi 35,45 petaflops təşkil edir (Potensial maksimumu 51,7 PFLOPS ). Bu model Intel Xeon Gold (ümumi nüvə sayı – 669 760) prosessorları və NVIDIA Tesla V100 qrafik çipləri ilə çalışır.
9 – JUWELS BOOSTER MODULE BULLSEQUANA XH2000
Atos şirkəti tərəfindən hazırlanmış “JUWELS” superkompüteri siyahıda olan ən yeni modellərdən biridir. “JUWELS” bu yaxınlarda Jülich Araşdırma Mərkəzində quraşdırılıb və 44,1 petaflops HPL (Potensial maksimumu 70,9 PFLOPS ) göstəricisi ilə Avropanın ən güclü superkompüter sistemidir.
Modul sistem arxitekturasına əsaslanan JUWELS modeli, AMD prosessorları və NVIDIA A100 qrafik çipləri ilə çalışır. Superkompüter 449,280 nüvəyə malikdir. Modullar isə ParTec Modulo Cluster proqram təminat paketinin köməkliyi ilə inteqrasiya olunur.
8 – TIANHE-2A TH-IVB-FEP
61,4 petaflops performans gücü ilə Tianhe-2A (MilkyWay-2A) modeli 8-ci pillədədir. Superkompüter Çin Müdafiə Elm və Texnologiya Universiteti (NUDT) tərəfindən hazırlanıb və Quançjouda olan Milli Super Hesablama Mərkəzində quraşdırılıb. Potensial maksimumu 100,6 PFLOPS təşkil edir.
Tianhe-2A modeli Intel Xeon prosessorlarına (4.981.760 nüvəli) və NUDT Matrix-2000 DSP sisteminə əsaslanıb. Qurğu modelləşdirmə, analiz sistemləri və dövlət təhlükəsizlik tətbiqləri üçün istifadə olunur. 2013-2015 illər arasında ən güclü superkompüter sayılırdı.
7 – SELENE NVIDIA
2022-ci ən güclü superkompüterlərdən biri də NVIDIA Corp. şirkətinə aiddir. Şirkətin ümumi kapitalı 251,31 milyard dollar təşkil edir. Son sınaqlar zamanı Selene modeli “HPL” bençmarkında 63,4 PFLOPS nəticə göstərmişdir. Bununla Selene modeli öncəki nəticəsini 2-qat artırıb (27,6 Petaflops).
NVIDIA şirkəti süni intellekt ilə çalışan Selene superkompüterini 2020-ci ilin iyun ayında təqdim etmişdir. Qurulmasına və istifadəyə verilməsinə bir aydan az zaman tələb olunub. Əsas istifadə sahələrinə sistemlərin hazırlanması və sınaq testlərinin keçirilməsi, süni intellektin və mikrosxemlərin inkişafı aiddir.
Selene kompüteri Nvidia DGX A100 SuperPOD çipləri və AMD EPYC əsaslı qrafik prosessorları ilə təchiz edilmişdir.
6 – SUNWAY TAIHULIGHT SUNWAY MPP
Sunway TaihuLight superkompüter modeli Çinin “Paralel Hesablamalar və Texnologiyalar üzrə Milli Tədqiqat Mərkəzi” tərəfindən hazırlanıb. Daha sonra qurğu Milli Wuxi Superkompüter Mərkəzində quraşdırılıb. 2016-2017 illərdə bu model Top500 reytinqinə başçılıq edib.
Superkompüterin performansı “HPL” bençmark nəticəsinə görə 93 PFLOPS təşkil edir. SUNWAY modeli 10.649.600 nüvəli Sunway SW26010 prosessorları ilə çalışır. Potensial maksimumu 125,4 Petaflops təşkil edir.
Enerji səmərəli superkompüter – SIERRA IBM POWER SYSTEMS S922LC
2022-ci ilin ən güclü 5-ci kompüteri Sierra modelidir. Bu superkompüter, Livermor Milli Laboratoriyasına (LLNL – Kaliforniya) məxsusdur. Bu qurğunun əsas öhdəliyi Amerika Birləşmiş Ştatlarında nüvə silahlarının etibarlılığına və təhlükəsizliyinə nəzarət etməkdir.
Sierra superkompüterinin performans göstəricisi 94,6 petaflops təşlil edir. Qurğu 1.572.480 nüvə ilə çalışan iki Power9 prosessoru və dörd NVIDIA Tesla V100 qrafik prosessoru ilə təchiz olunub. Bu modelin quruluşu Summit superkompüterinin quruluşuna bənzəyir. Sierra həmçinin Green500 siyahısında dünyanın ən enerji səmərəli superkompüterləri arasında 15-ci yerdə qərarlaşıb.
4 – SUMMIT IBM POWER SYSTEMS AC92
Summit superkompüter modeli hal hazırda dünyada 4-cü ən güclü modeldir. Kompüter (ABŞ) Tennesi ştatının Oak Ridgie Milli Laboratoriyasında istifadə olunur. Neytron fizika, materialşünaslıq və energetika sahələrində tədqiqatlarda əhəmiyyətli rola malikdir.
ABŞ-da təqdim edilən ən sürətli sistemlərdən biridir. 2018-ci ildə istifadəyə verilən IBM Power Systems AC922 modeli 148,8 Petaflops performansa malikdir. Power9 prosessoru 2.414.592 nüvəyə malikdir və NVIDIA Tesla V100 qrafik çipi bu superkompüterə quraşdırılıb. Summit modeli üzərində çalışan iki komanda, yüksək performanslı hesablama sahəsində mükəmməliyə görə “Gordon Bell” mükafatını alıblar. Bu, superkompüter sahəsinin nobel premiyası sayılır.
3 — LUMI
Superkompüter reytinqimizin top üçlüyünü “LUMI” modeli açır. Bu kompüterin performans göstəricisi 152 PFLOPS təşkil edir. Qeyd edilən model Finlandiyada yerləşir. Hər iki bençmarkda (Linpack və HPCG) LUMI modeli 3-cü pillədə yer alır.
2 – SUPERCOMPUTER FUGAKU
Dünyanın 2-ci ən güclü superkompüteri Fugaku modelidir. Maksimal performansı 442 PFLOPS təşkil edir (Potensial maksimumu 537 PFLOPS). Belə bir nəticə, Arm A64FX əsaslı prosessorun nüvə sayını 7.630.848 etmək hesabına əldə olunub. Qurğu Fujitsu şirkəti tərəfindən hazırlanıb və Yaponiyanın Kobe şəhərinin “RIKEN Hesablama Elmləri Mərkəzində” yerləşir.
“RIKEN” mərkəzinin direktoru Satoşi Matsuoka bildirib ki, belə mükəmməl nəticəni superkompüterin maksimumundan istifadə edə bildikləri üçün əldə ediblər. Fugaku hal hazırda bilinən bütün bençmarklarda möhtəşəm nəticələr göstərir (Top500, HPL-AI, HPCG, Graph500). Superkompüter 2021-ci ildə istifadəyə verilib.
Dünyanın ən güclüsü – Superkompüter Frontier
Beləliklə, növbə gəldi çatdı dünyanın ən güclü superkompüter modelinə. Frontier modeli, “Oak Ridgie Milli Laboratoriyası” üçün HP şirkəti tərəfindən hazırlanıb. Daha öncə bu laboratoriya üçün Summit modeli hazırlanmışdı.
Yeni kompüterin performans gücü nə az nə çox 1.1 EFLOPS (1100 FLOPS) təşkil edir. Frontier modelində belə bir inanılmaz nəticə 64-nüvəli AMD EPYC 3rd Gen prosessorların və AMD Instinct MI250X qrafik çiplərinin quraşdırılması hesabına əldə olunub. Enerji sərfiyyatı 21 MVt təşkil edir. Bu sərfiyyatı performansa çevirdikdə, 2-ci ən yaxşı göstərici sayılır.
Sonu görünməyən Superkompüter yarışması
Ümumi götürsək, Top500 reytinqinin siyahısının üçdə bir hissəsi Çin ərazisində yerləşir. Lakin ümumi hesablama gücünə görə ABŞ liderdir. 3-cü pillədə “14% hesablama gücü ilə” Yaponiya yer alıb. Ardıyca Almaniya, Fransa, Kanada və Böyük Britaniya gəlir. Hindistanda isə cəmi 3 ədəd superkompüter olmasına baxmayaraq, Luksemburqda da iki ədəd mövcüddur. Bəs sizin fikrinizcə Azərbaycanda nə zamansa superkompüter inşa olunacaq, yoxsa bu haqqda düşünməyə belə dəyməz?
