Mendeleyev cədvəlinin dövri sistemində 23-cü element olan Vanadium bir çox birləşmələrin tərkibində iştirak edir. Maqnitlərin istehsalından tutmuş, paslanmaz polad istehsalına qədər bir çox yerdə qatqı maddəsi kimi rol oynayır. Lakin bu elementin VO2 (vanadium dioksid) birləşməsi var ki, çox maraqlı xüsusiyyətləri özündə birləşdirir. Məsələn, VO2 normalda 68°C temperatura qədər izolyatordur. Yəni elektrik cərəyanını çox pis keçirir (keçirmir). Lakin 68°C dərəcə temperatura çatdıqda metal kimi davranmağa başlayır və elektrik cərəyanını keçirir. Alimlər bunun səbəbini təzəlikcə 2018-ci ildə kəşf etdilər ki, istilik artdıqca atom kristal qəfəsi həmin temperaturda öz quruluşunu dəyişir. Nəticədə birləşmə elektrik cərəyanını keçirir. Mövzunun daha qəribə hissəsi isə burda başlayır. Alimlər bu yaxınlarda VO2 birləşməsinin İzolyator xassəsindən, metal xassəsinə nə qədər müddətdə keçdiyini və.s öyrənmək üçün araşdırma aparıblar. Lakin araşdırma zamanı ikinci dəfə eyni test təkrarlandıqda sanki, “öz keçmişini xatırlaya bilən birləşmə” fərqli cür davranmağa başlayıb.
VO₂ birləşməsi təkrarlanan testləri beyin və ya süni intellekt kimi “yaddaşında” saxlayır
Belə ki, öz keçmişini xatırlayan birləşmə deyə adlandırılmış VO₂ elm dünyasını təəccübləndirib. Araşdırmanı keçirən Samizadeh Nikoo adlı tədqiqatçı VO₂ birləşməsinə elektrik cərəyanı tətbiq edib. Cərəyan bu birləşmədən çıxana qədər isinmənin təsiri ilə material üzərində müəyyən dəyişikliklərə səbəb olub. Cərəyan çıxdıqdan sonra isə VO₂ yenidən ilkin vəziyyətinə qayıdıb. Burdakı tədqiqatın məqsədi birləşmənin izolyator xassəsindən metal xassəsinə nə qədər müddətə keçdiyini araşdırmaq olub.
Tədqiqatçı 3 saat sonra birləşmə üzərində ikinci dəfə test apararkən elektrik cərəyanı verdikdə təsadüfən VO₂-nin fərqli davrandığı ilə qarşılaşıb. Yaddaş effekti göstərən birləşmə, material xassələri arasında keçidi əvvəlki cərəyan şiddətinə görə təxmin edərək prosesi sürətləndirə bilib. Bu səbəbdən keçmişini xatırlaya bilən birləşmə, sahib olduğu quruluşu ilə elm dünyasının diqqətini çəkib.
Kəşf hələ yeni edildiyi üçün birləşmənin bu xassəsinin necə işlədiyi elm adamlarına hələlik məlum deyil. Lakin istənildiyi təqdirdə VO₂ birləşməsi elektriki isinmədən də ötürə bildiyi üçün texnologiya dünyasında bu birləşmə yeni favoritə çevrilir. Hesab edilir ki, çiplər və yaddaş qurğularında bu birləşmə sahib olduğu 2 mühim xassəyə görə istifadə edilə bilər. Birləşmə üzərində tədqiqatlar alimlər tərəfindən davam etdiriləcək.
